Een kwart van de Nederlandse bevolking heeft een migratieachtergrond, rapporteerde het CBS eind 2021. Ze zijn ofwel zelf in het buitenland geboren, of hun ouders. Op nummer 6 in de lijst staat Polen. Meer dan 200.000 Polen wonen en werken in Nederland, veelal in de bouw en de landbouw. Een deel van hen belandt op straat, doordat ze als gevolg van corona worden ontslagen, hun huisvesting verliezen, rondreizen door Europa en nergens terecht kunnen. Het gaat in Nederland om honderden mensen die in tentjes, bootjes en op straat slapen, ook in Utrecht. Hun situatie is vaak uitzichtloos omdat ze (alcohol) verslaafd zijn en kampen met psychiatrische aandoeningen. Omdat ze geen rechten hebben, zijn ze aangewezen op tijdelijke noodopvanglocaties, die als gevolg van corona en de koude-regeling door onder andere het Leger des Heils zijn geopend. Maar als die dicht gaan, staan ze weer op straat.

Ferdinand: ‘Vanuit de inloop van Herstart, waar deze mensen komen voor een douche, wat warmte, een maaltijd en schone kleding, willen we graag méér voor hen doen. Daarom hebben we twee studenten van de Hogeschool Utrecht onderzoek laten doen en zijn we ook in Polen zelf op onderzoek uitgegaan. Dat was heel leerzaam. We versterkten onze samenwerking met Barka, de Poolse organisatie die ook in Utrecht actief is bij het begeleiden van Poolse daklozen naar werk of terugkeer naar Polen. We ontmoetten mensen in Polen die we nog kenden van de straat in Utrecht en deden er nieuwe ideeën op. Eén daarvan is het inzetten van een veldwerker speciaal voor EU-migranten. Maar ook het persoonsgericht begeleiden van mensen die echt vastlopen door hun verslaving en/of psychiatrie.’

“Of je nu uit Warschau of Amsterdam komt: het Leger des Heils wil niet dat ook maar één mens op straat slaapt. Daarom blijven we ook in 2022 voor deze groep strijden en zoeken naar oplossingen.”

Patrick vertelt

‘Ik werk nu bij UW in Utrecht’.

‘Mijn werk bestaat de laatste tijd uit het we bezigzijn met snoepzakjes voor de snoepcarrousels in de winkel. We doen dan dit hele proces: vullen, bestickeren, sealen en klaarmaken voor vervoer. Soms ondersteun ik ook de voorman. Eigenlijk ben ik op elke plek inzetbaar en dat vind ik heel leuk.’

‘Het leukste vind ik dat ik helemaal tot mijn recht kom. Bij 50|50 had ik het plafond bereikt en hier kan ik verder doorgroeien. Ik vind de mensen leuk en ook de benadering van bovenaf is heel prettig. Als je ziet wat er hier tot stand wordt gebracht door mensen met een beperking of afstand tot de arbeidsmarkt, dat is gewoon prachtig! Zo nu en dan in het leven komt alles samen en komen dingen zoals ze moeten zijn. Dat is ook zo met dit opstapje van 50|50.’

‘Wat ik geleerd heb is zelfkennis! De schoenen werden me aangeschoven, maar eigenlijk droeg ik ze altijd zelf al. Het werk vergroot je eigenwaarde. Ik word gezien bij 50|50. Er wordt niet gekeken naar wat ik niet kan, maar naar wat ik wel kan.’

Enoch vertelt

‘Ik werk bij Tomin Groen in Almere. Dit bedrijf verricht allerlei groenopdrachten voor de gemeente.’

‘Mijn werk bestaat uit verschillende taken: schoonmaken van de straat, het park, de busbaan, maar ook het planten van bloemen en het opruimen van bladeren en omgevallen bomen. Vandaag waren we bijvoorbeeld aan het werk in de Muziekwijk om daar bloemen in de grond te zetten voor een mooi bloemaanzicht.’

‘Het leukste vind ik drie dingen: dat ik buiten werk, dat ik met een gezellig team werk en als laatste dat het te maken heeft met mensen die weten wat ze moeten doen. Het werk is duidelijk en gaat vanzelf.’

‘Ik heb geleerd wat teamwerk is. Dat je niet alles op je eigen kracht hoeft te doen. Maar ook luisteren naar wat de uitvoerder zegt. In het begin had ik daar moeite mee. Als je chili con carne gaat maken, moet je ook weten hoe je het moet voorbereiden en koken. Luisteren naar wat de taak voor die dag is en me openstellen voor de begeleiders heb ik ook geleerd bij 50|50. Ze zijn er om me te helpen. Door me open te stellen kreeg ik de kans om te groeien en te bereiken wat ik wil. Iemand zoals ik, die niets had, heeft nu een traject uitgevoerd! Dat is echt genieten.’

Peter vertelt

‘Ik werk nu bij Van Wijk in Nieuwegein. Zij houden zich o.a. bezig met grond-, weg- en waterbouw, maar ook betonconstructies en groen(recycling).’

‘Mijn werk bestaat uit het allerlei taken: asfalt, grondwerk, beton, groenwerk. Soms leggen we parken of meren aan, planten we bomen of plaatsen we plantenbakken.  Ik ben multi-inzetbaar.’ 

‘Het leukste aan mijn werk? Eigenlijk alles, als het maar werk is. Al zetten ze mij bij het asfalt neer vind ik het leuk, maar als ze mij bij de betonbouw zetten ook. Ik ben altijd al een werker geweest.’ 

‘Wat ik geleerd heb is vooral praktisch: basiskennis over groenvoorziening, onderhoud, dat soort dingen. Eerder was ik bouwvakker en had ik nog nooit met groen te maken gehad. Dat moest ik leren. Inmiddels zijn mijn werkzaamheden uitgebreider en heb ik niet zoveel meer met die basis te maken. Ik doe nu zelfs cursussen. Binnenkort start ik met ecologisch bermbeheer en onderhoud.’

‘Ik heb altijd willen werken, dat was mijn doel. En dat doe ik nu.’

Nijevelt bestaat uit 15 mensen die uit een beschermd wonen voorziening, detentie of van de straat komen en een nieuwe stap zetten in hun herstel: een eigen huis. Zij wonen naast 18 onbegeleide huurders die ervoor kiezen een goede buur te zijn en klaarstaan voor een praatje, een praktische vraag of gewoon een potje schaken.

Rust,  regelmaat en structuur

‘In onze hulpverlening proberen wij bewoners te begeleiden richting nog meer zelfstandigheid’, vertelt Boaz Siebesma (manager ambulant). ‘De hoeveelheid hulp is per huurder afhankelijk van de zorgvraag en de begeleiding is dan ook maatwerk. Zo focussen we ons bij de één meer op het financiële aspect en bij de ander op woonvaardigheden. Wel wordt van alle huurders verwacht dat hij/zij toewerkt naar een zinvolle dagbesteding. Niemand wordt beter van de hele dag voor de tv hangen en het op de rit krijgen van je leven begint wat ons betreft ook met rust, regelmaat en structuur. Mensen hebben daar behoefte aan.’

Eenzaamheid slaat toe

Een eigen woning lost niet alle problemen op, zoals mensen vaak wel denken. Vaak begint het pas met een eigen plek.  ‘Je ziet vaak dat mensen euforisch zijn op het moment dat ze de sleutel van hun eigen huis krijgen. Maar na de verhuizing begint het gewone leven, wat betekent dat je aan de slag moet en je problemen niet spontaan zijn opgelost. Overdag is er vaak veel mogelijk, maar juist ’s avonds tijdens het koken van een maaltijd voor één of ’s nachts in bed kan de eenzaamheid toeslaan. Een community maakt het laagdrempeliger om tijdens die eenzame momenten aan te kloppen en de verbinding op te zoeken.’

Communitymedewerker

Voor het aangaan van relaties is er een communitymedewerker aanwezig in Nijevelt. Zij helpt de community vorm te geven met het opzetten van werkgroepen en organiseren van activiteiten. Op deze manier worden bewoners opgeroepen samen verantwoordelijkheid te dragen voor de community en de verbinding met elkaar op te zoeken. Deze manier van wonen neemt niet alle eenzame momenten weg, maar maakt de stap naar een eigen woning en zelfstandigheid wel een stukje gemakkelijker.

Happy (20) is op haar twaalfde uit huis geplaatst. In het land waar ze is geboren, werd ze opgevoed door haar oma. ‘Op een dag verschenen er twee witte mannen op het internaat, die zeiden dat ik mee moest. Voor ik het wist stond ik voor een vrouw. Dat zal dan wel mijn moeder zijn, dacht ik. In Nederland ging het slecht tussen mij en m’n moeder, we hadden geen band met elkaar. Ze begon me te slaan. Hoe meer ze me sloeg, hoe slechter ik me ging gedragen. Uiteindelijk zei ik er iets over tegen een vriendin. Haar ouders schakelden jeugdzorg in. Het zou om een paar dagen crisisopvang gaan om na te denken, maar het werden jaren, ik kwam zelfs in een gesloten inrichting.’

Woede in mezelf

Happy had schijt aan alles in de leefgroep waarin ze terechtkwam. Ze was een ‘weglopertje’, zegt ze zelf, soms wekenlang. Dan sliep ze hier en dan weer daar; de politie fungeerde als haar privétaxi. Regelmatig vonden ze haar midden in de nacht op het station. Happy: ‘Dat was niet goed van mij, maar ik was heel erg boos om wat er allemaal met mij gebeurde. Mijn moeder mocht op bezoek komen, maar ze kwam nooit. Ik mocht mijn stiefvader niet, was heel brutaal en ging steeds meer smoken. Ik was makkelijk te beïnvloeden door mensen die alleen maar op straat aan het chillen waren. Voor mij was dat niet het beste om te doen, maar ik dacht niet na. Ik wist niet wat ik moest doen, ik was toch al vergooid.’

‘Ik denk vaak dat anderen mij als probleemkind zien. Mijn begeleider laat me zien dat ik waardevol ben’

Eigenlijk is het een gevangenis

‘In de gesloten afdeling was het de hel. Het is eigenlijk een gevangenis. Je mocht er helemaal niks, niet naar buiten, niet op je telefoon. Ik was bang voor de meiden daar, voor die hele plek. Elke avond huilde ik in mijn bed. Ik hoor hier niet, ik moet hier weg. Schelden op de leiding zou me alleen maar opleveren dat ik gefixeerd zou worden in de isoleer, dus ik gedroeg me maar zoals het moest. Uiteindelijk heb ik met Jeroen gepraat, die daar in de leiding werkte. Hij startte een nieuwe groep voor meiden die zelfstandig zouden leren wonen en daar mocht ik bij. Jeroen ben ik het meest dankbaar. Hij heeft mij daar gevonden.’

Maar ik geef niet op!

En nu wordt Happy door Bram van het Leger des Heils begeleid. Ze woont sinds drie jaar zelfstandig in een appartementje naast een leefgroep. ‘In het begin moest ik erg wennen en hield ik me niet aan de regels. Nodigde ik tot diep in de nacht te veel mensen uit die overlast veroorzaakten. Ik durfde niets te zeggen want dan zouden ze mijn vrienden niet meer willen zijn. Bram keek door de overlast heen en bleef achter me staan. Hij liet me inzien dat deze vrienden niet het beste met mij voor hadden. Ik wil heel graag goed contact met vrienden hebben, maar hoe doe je dat? Haast niemand heeft tijd en aan het eind van de dag heb ik alleen mezelf. Heel eerlijk: ik huil elke avond. Dan ga ik maar buiten een jointje roken en cartoons kijken. Ik ben in de steek gelaten. Zo voelt het niet alleen, zo ís het! Ik geloof het niet als mensen zeggen dat ze van mij houden. Ik zie mezelf vaak als het probleem en denk dat anderen mij een probleemkind vinden. Bram laat me zien dat ik waardevol ben, een waardevol en geliefd persoon die veel heeft meegemaakt en de gevolgen daarvan meedraagt in een rugzak. Ik volg therapie om daarmee om te leren gaan. Hij gelóóft dat het beter gaat worden – ik ga er steeds meer in geloven.’

De aanleiding is tweeledig, vertelt Jannine van Schothorst, directeur zorg bij Leger des Heils Midden-Nederland. ‘Mensen blijven tegenwoordig langer thuis wonen dan voorheen. Dat betekent dat ze zieker bij ons binnenkomen en zwaardere zorg nodig hebben. Dat geldt ook voor de doelgroep verslaafde mensen. Voordat zij werden opgevangen in beschermde woonvormen als Domus, hadden we eigenlijk geen oudere deelnemers. Nu zien we dat ook zij steeds ouder worden en op een gegeven moment verpleeghuiszorg nodig hebben. Voor hen is de reguliere zorg meestal niet toereikend. Behalve in onze locatie De Blinkert in Baarn kunnen ze nu ook in Binnenhaeghe terecht.’

Jan Terlouw runt samen met zijn vrouw Lize al meer dan vijftien jaar een gezinshuis, waar ze in de loop der jaren tien pleegkinderen hebben opgevoed naast hun drie eigen kinderen. ‘De biologische ouders staan bij een uithuisgeplaatst kind altijd op nummer één, is mijn ervaring. Investeren in dat contact is belangrijk, ook als het niet vanzelf gaat.’

‘Er is geen ouder die niet van zijn kind houdt’, vult Annemarie Stam, manager gezinsvormen, aan. Als het contact soms stroef verloopt of zelfs wordt opgeschort, gebeurt dat meestal uit onmacht of zelfbescherming. En als je je een beetje inleeft, kun je je daar ook wel iets bij voorstellen.’ 

Taboe

Er ligt een enorm taboe op uithuisplaatsingen; er zijn Annemarie voorbeelden bekend van ouders die maandenlang uit schaamte het huis niet uit durfden. Bang voor het oordeel van de buren. Vanuit het Leger des Heils werd al veel gedaan aan het betrekken van biologische ouders bij de opvoeding, maar uit een intern onderzoek bleek vorig jaar dat ouders behoefte hebben aan meer. In februari startte daarom de eerste supportgroep, waar vooralsnog vier ouders aan meedoen. Jan Terlouw en Ilse Zegers, beiden gezinshuisouder, begeleiden de supportgroep. Het is de bedoeling dit verder uit te bouwen, waarbij kleinschaligheid voorop blijft staan.

‘Het is heilzaam te erkennen dat er rouw en verdriet is’

Duurzaam

‘Ouders vinden op die avonden herkenning bij elkaar en dat is heilzaam, vertelt Annemarie. ‘En ook de erkenning van de rouw en het verdriet die ze doormaken. Via werkvormen proberen we nog een laagje dieper te komen. Waarom lukte het niet een uithuisplaatsing te voorkomen en hoe zou je willen dat de relatie met je kind is.’

Voor Jan en Ilse zijn deze bijeenkomsten ook heel waardevol. Jan: ‘De loyaliteit van kinderen naar hun eigen ouders toe blijft altijd overeind staan. Ze voelen het haarscherp aan als wij bijvoorbeeld mot met hun moeder hebben. Wie moeten ze dan vertrouwen? Een goed contact is dus superbelangrijk omdat het de duurzaamheid van de plaatsing bevordert. Dat het kind de ruimte voelt: ik woon hier, maar mijn ouders blijven mijn ouders.’

Gebleken is dat hulp van het eigen netwerk in veel gevallen motiverender en laagdrempeliger werkt dan hulp van een behandelaar of zorgverlener. Daarom wordt al tijdens het verblijf in de beschermde woonvorm gewerkt aan netwerkversterking. Veel deelnemers zijn door hun problematiek in de loop der jaren in een sociaal isolement terecht gekomen. Uit zichzelf hun netwerk om hulp vragen doen mensen met een achtergrond in dakloosheid bovendien niet zo gauw, constateert onderzoeker Nienke Boesveldt in de derde rapportage van het vijfjarige onderzoek ‘Voorkomen Terugval Dakloosheid’, waar Leger des Heils Midden-Nederland aan meewerkt.

Een hand uitsteken

Hulpverleners moeten dus een hand blijven uitsteken. In Adelante in Utrecht draaide vorig jaar de pilot R-ACT. Dat is een methode die helpt het netwerk van bewoners in kaart te brengen, te vergroten en samen met hen te werken aan persoonlijke doelen. De bewoner kan ervoor kiezen daar zelf de regie over te hebben of dit neer te leggen bij de persoonlijk begeleider.

Behalve netwerkversterking werkt het Leger des Heils op meerdere manieren aan het zo goed mogelijk landen in het normale leven. De impact die weer zelfstandig wonen na een verblijf in Beschermd Wonen op het herstelproces heeft, wordt nog vaak onderschat. Om niet weer terug te vallen is het heel belangrijk te praten over valkuilen, hoe hulpverleners kunnen merken dat mensen aan het ontregelen zijn en wie uit het netwerk in zo’n geval kan helpen.